Szczoteczka soniczna – nowa era w higienie jamy ustnej

Artykuł został stworzony we współpracy ze stomatologiem dr Anna Sochą- Wrycza i Enel-Med Stomatologia.

Spis treści

• Czym jest szczoteczka soniczna?
  • Czym się różnią szczoteczki rotacyjne od sonicznych?
  • Kiedy powstała szczoteczka soniczna?
• Jakie są zalety szczoteczki sonicznej?
• Szczoteczka soniczna a zdrowie jamy ustnej - co mówią badania?
• Czego się spodziewać podczas pierwszych dni używania szczoteczki sonicznej?
• Jak wybrać szczoteczkę soniczną?
• Jak prawidłowo używać szczoteczki sonicznej?
• Połączenie szczoteczki sonicznej z innymi elementami higieny

Na pierwszy rzut oka wygląda jak zwykła szczoteczka elektryczna – ma wygodny uchwyt, akumulator i wymienne końcówki. Różnica tkwi jednak w technologii. Szczoteczka soniczna wykorzystuje fale dźwiękowe, które wprawiają włókna w ruch wymiatający z ogromną prędkością – nawet do 96 000 ruchów na minutę. To kilkaset razy więcej niż możemy wykonać ręką podczas mycia manualnego.

Ruch wymiatający w sposób łagodny omiata powierzchnię zębów i dziąseł, jednocześnie bardzo dokładnie usuwając płytkę nazębną i bakterie. Co więcej, tak szybkie drgania powodują wytworzenie z połączenia pasty, wody i śliny chmury mikrobąbelków. Transportują one tlen i substancje aktywne zawarte w paście, a cała ta mieszanina porusza się z dużą prędkością i uderza o powierzchnię zębów. Dzięki temu usuwa resztki pokarmu i bakterie również tam, gdzie nie sięgają włókna – w przestrzeniach międzyzębowych i kieszonkach dziąsłowych. W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że używanie szczoteczki sonicznej nie zastępuje używania nici dentystycznej, szczoteczek międzyzębowych czy irygatora do zębów.

To właśnie ta podwójna siła – mechaniczne omiatanie włóknami i działanie mikrobąbelków – sprawia, że szczoteczka soniczna czyści skuteczniej i delikatniej niż klasyczne szczoteczki manualne.

Oba rodzaje szczoteczek wyglądają niemal tak samo. Należą do grupy szczoteczek elektrycznych, mają podobny kształt, są lekkie i poręczne. Zasilane są akumulatorowo. Zarówno soniczne, jak i rotacyjne dobrze sprawdzają się u osób z aparatami ortodontycznymi, implantami, koronami czy mostami. Najważniejsze różnice dotyczą technologii czyszczenia.

• Szczoteczki soniczne wykonują ruchy wymiatające z częstotliwością nawet do 96 000 ruchów na minutę. Intensywnie drgające włókna powodują powstanie mikrobąbelków, które docierają do przestrzeni międzyzębowych i kieszonek dziąsłowych. Ich główki są zwykle podłużne, przypominają tradycyjne szczoteczki manualne i nie wymagają silnego docisku do powierzchni zęba.
• Szczoteczki rotacyjne (zwane też oscylacyjnymi) mają okrągłe główki, które wykonują ruch z boku na bok (naprzemiennie w prawo i w lewo). Często wykonują też ruch pulsacyjny (góra-dół), aby lepiej usuwać płytkę nazębną. Do prawidłowego działania wymagają bliższego kontaktu włosia z powierzchnią zęba i dziąseł.

Oba typy szczoteczek są skuteczniejsze niż manualne, ale różnią się odczuciami podczas szczotkowania i poziomem delikatności.

Historia szczoteczki sonicznej zaczyna się w 1987 roku w USA, kiedy to opracowano pierwsze urządzenie tego typu. Bardzo szybko zdobyło ono aprobatę Amerykańskiej Agencji Żywności i Leków (FDA), która doceniła jego skuteczność w usuwaniu płytki nazębnej i bakterii. Szczoteczka soniczna była prawdziwą rewolucją – znacząco poprawiała komfort i jakość mycia zębów, zwłaszcza u osób mających trudności w posługiwaniu się tradycyjną szczoteczką manualną.

Przesiadka na szczoteczkę soniczną to nie tylko wygoda, ale przede wszystkim realne korzyści dla zdrowia zębów i dziąseł. Oto najważniejsze z nich:

1. Skuteczniejsze usuwanie płytki nazębnej i osadów

Dzięki tysiącom drgań na minutę szczoteczka soniczna potrafi usunąć znacznie więcej płytki nazębnej niż szczoteczka manualna. Mikrobąbelki powstałe z pasty, wody i śliny docierają tam, gdzie nie dosięga włosie – między zęby, pod linię dziąseł, do kieszonek dziąsłowych. To właśnie w tych miejscach najczęściej rozwija się próchnica i stany zapalne. Szczoteczka wspomaga ich oczyszczanie, jednak nie zastępuje używania nici dentystycznej lub innych akcesoriów do higieny przestrzeni międzyzębowych.

2. Dotarcie do trudno dostępnych miejsc

Podłużna główka, przypominająca szczoteczkę manualną, ułatwia mycie tylnych zębów trzonowych, które zwykle „umykają” w codziennym szczotkowaniu. Ruch wymiatający sprawia, że zęby są dokładnie oczyszczone przy minimalnym wysiłku.

3. Delikatność dla dziąseł

Szczoteczki soniczne są delikatne dla dziąseł. Subtelne drgania masują i poprawiają ich ukrwienie, co przekłada się na ich lepszą kondycję i zmniejsza ryzyko krwawienia.

4. Wbudowany timer i czujnik nacisku

Większość modeli posiada 2-minutowy timer, który dzieli mycie na cztery 30- lub 20-sekundowe etapy. Dzięki temu mamy pewność, że każdy fragment został umyty dokładnie. Czujnik nacisku z kolei chroni przed zbyt mocnym dociskaniem szczoteczki do zębów, co bywa częstą przyczyną cofania się dziąseł i uszkodzeń szkliwa.

5. Zdrowsze i bielsze zęby

Regularne szczotkowanie soniczną szczoteczką pomaga szybciej usuwać przebarwienia po kawie, herbacie czy papierosach. Efekt? Naturalna biel i długotrwałe uczucie świeżości w jamie ustnej.

Regularne szczotkowanie zębów to podstawa profilaktyki próchnicy i chorób dziąseł. Ale nie wszystkie szczoteczki działają tak samo skutecznie. Coraz więcej badań naukowych pokazuje, że szczoteczki soniczne mają przewagę nad manualnymi i mogą realnie poprawiać zdrowie jamy ustnej.

Mniej płytki i zdrowsze dziąsła

Według Cochrane Review (2014) [1] osoby używające szczoteczek elektrycznych – w tym sonicznych – usuwały znacznie więcej płytki nazębnej niż osoby korzystające z manualnych. Po kilku miesiącach stosowania obserwowano też mniejsze nasilenie stanów zapalnych dziąseł.

Ważne zastrzeżenie: Autorzy badania podkreślają, że mimo statystycznie istotnych różnic, kliniczne znaczenie tych odkryć wymaga dalszych badań. Oznacza to, że choć różnice są mierzalne, ich wpływ na codzienne zdrowie jamy ustnej może być różny u różnych osób.

Bardziej przekonujące są wyniki długoterminowego badania opublikowanego w Journal of Clinical Periodontology (2019) [2]. W 11-letniej obserwacji użytkownicy szczoteczek elektrycznych wykazali znacząco lepsze rezultaty: o 22% mniejszy postęp pogłębiania kieszonek dziąsłowych, o 21% mniejszą utratę przyczepienia dziąsłowego oraz o 17,7% mniej powierzchni zębów z próchnicą, ubytkami lub wypełnieniami w porównaniu do osób korzystających ze szczoteczek manualnych. Co więcej, użytkownicy szczoteczek elektrycznych zachowali o 19,5% więcej własnych zębów. Te konkretne liczby pokazują rzeczywiste, długoterminowe korzyści dla zdrowia jamy ustnej.

Korzyści dla osób z aparatami i implantami

Higiena jamy ustnej jest szczególnie trudna w przypadku aparatów ortodontycznych, koron czy implantów. Badanie kliniczne przeprowadzone u 60 pacjentów z aparatami ortodontycznymi wykazało, że spośród trzech rodzajów szczoteczek – manualnej ortodontycznej, elektrycznej i sonicznej – tylko szczoteczka soniczna konsekwentnie poprawiała wszystkie wskaźniki zdrowia jamy ustnej: zmniejszała płytkę nazębną, zapalenie dziąseł oraz krwawienie międzyzębowe po 4 i 8 tygodniach użytkowania. [3]

Osoby z implantami również mogą odnieść korzyści, ponieważ dokładne usuwanie płytki bakteryjnej wokół implantu jest kluczowe dla zapobiegania periimplantitis – stanu zapalnego, który może prowadzić do utraty implantu.

Bezpieczna technologia

Szczoteczki soniczne nie tylko czyszczą dokładniej, ale też delikatniej. Drgania i mikrobąbelki nie ścierają szkliwa mechanicznie, jak bywa w przypadku zbyt mocnego używania szczoteczki manualnej. To szczególnie ważne dla osób z nadwrażliwością zębów i wrażliwymi dziąsłami. Prawidłowe używanie szczoteczki sonicznej nie powoduje nadmiernego ścierania szkliwa ani uszkodzenia dziąseł.

Ograniczenia i zastrzeżenia

Warto pamiętać, że skuteczność każdej szczoteczki – czy to manualnej, czy elektrycznej – zależy przede wszystkim od:

• Techniki szczotkowania – nawet najlepsza szczoteczka nie zadziała przy nieprawidłowym użytkowaniu.
• Czasu szczotkowania – minimum 2 minuty pozostaje standardem niezależnie od typu szczoteczki.
• Regularności – sporadyczne używanie nawet najlepszej szczoteczki nie przyniesie oczekiwanych efektów.
• Połączenia z innymi metodami higieny – szczoteczka (nawet soniczna) nie dociera w pełni do przestrzeni międzyzębowych. Dlatego tak ważne jest regularne oczyszczanie tych miejsc za pomocą nici dentystycznej, szczoteczek międzyzębowych czy irygatora. Połączenie tych metod z codziennym szczotkowaniem daje kompleksową ochronę i realnie poprawia zdrowie jamy ustnej.

Dostępne badania naukowe konsekwentnie wskazują na przewagę szczoteczek elektrycznych, w tym sonicznych, nad manualnymi w usuwaniu płytki nazębnej i redukcji stanów zapalnych dziąseł. Długoterminowe badania sugerują także zmniejszenie ryzyka próchnicy i problemów z dziąsłami.

Przejście na szczoteczkę soniczną to prawdziwa zmiana dla Twojej jamy ustnej. Podobnie jak przy każdym nowym doświadczeniu, pierwsze dni mogą przynieść kilka zaskakujących odczuć, które są całkowicie normalne i przemijające.

Pierwsze wrażenia – „dziwne" drgania i lekki dyskomfort

Gdy po raz pierwszy włączysz szczoteczkę soniczną i przyłożysz ją do zębów, najprawdopodobniej poczujesz intensywne drgania, które mogą wydawać się nietypowe. To zrozumiałe – Twoja jama ustna przez lata przyzwyczaiła się do delikatnych ruchów manualnej szczoteczki lub rotacyjnych ruchów szczoteczki elektrycznej. Nagle spotyka się z tysiącami szybkich ruchów wymiatających na minutę!

Niektórzy użytkownicy opisują to uczucie jako „łaskotanie" lub „buzowanie" w jamie ustnej. To efekt tworzenia się mikrobąbelków z mieszaniny pasty, wody i śliny, które dynamicznie poruszają się po całej jamie ustnej. Może to początkowo wydawać się nieco niepokojące, ale jest to znak, że szczoteczka działa dokładnie tak, jak powinna. Możesz również odczuć lekką wrażliwość dziąseł.

Adaptacja jamy ustnej do nowej technologii

Twoja jama ustna potrzebuje czasu, aby przyzwyczaić się do nowej technologii. Dziąsła, które wcześniej nie były odpowiednio stymulowane, teraz otrzymują intensywny masaż dzięki wysokiej częstotliwości drgań. To może początkowo wywołać uczucie intensywności, ale jednocześnie poprawia ukrwienie i wzmacnia tkanki.

Ważne jest, aby w pierwszych dniach używać szczoteczki delikatnie – nie dociskaj jej zbyt mocno do zębów. Pamiętaj, że to wysokie drgania wykonują całą pracę, nie siła nacisku. Większość nowoczesnych szczoteczek sonicznych ma wbudowany czujnik nacisku, który ostrzeże Cię, gdy zbyt mocno przyciskasz urządzenie do zębów.

Jeśli masz szczoteczkę z różnymi trybami pracy, zacznij od najdelikatniejszego programu. Po kilku dniach, gdy poczujesz się komfortowo, możesz przejść na tryby o wyższej intensywności.

Jak długo trwa przyzwyczajenie i kiedy zaczniesz zauważać efekty?

Większość użytkowników potrzebuje około tygodnia, aby w pełni przyzwyczaić się do szczoteczki sonicznej. Po tym czasie „dziwne" uczucie drgań staje się naturalne, a mycie zębów zaczyna być prawdziwą przyjemnością.

Pierwsze pozytywne efekty zauważysz zaskakująco szybko – często już po 2-3 dniach regularnego stosowania. Twoje zęby będą wydawały się gładsze w dotyku języka, co oznacza, że płytka nazębna jest skuteczniej usuwana. Po pierwszym tygodniu zauważysz, że uczucie świeżości w jamie ustnej utrzymuje się znacznie dłużej niż wcześniej.

Po dwóch tygodniach stosowania można spodziewać się widocznych rezultatów – zęby stają się bielsze, zmniejszają się przebarwienia po kawie czy herbacie, a dziąsła wyglądają zdrowiej.

Pamiętaj, że jeśli dyskomfort utrzymuje się dłużej niż tydzień lub jest bardzo intensywny, warto skonsultować się z higienistką stomatologiczną lub dentystą. Mogą oni doradzić, czy wybrany tryb pracy jest odpowiedni dla Twojej jamy ustnej oraz pokazać Ci, jak używać szczoteczki prawidłowo.

Wybór idealnej szczoteczki sonicznej może wydawać się skomplikowany, zwłaszcza gdy na rynku dostępnych jest tak wiele modeli. Kluczem do podjęcia właściwej decyzji jest określenie swoich potrzeb i zwrócenie uwagi na najważniejsze parametry techniczne.

Moc, programy, czas pracy baterii

Częstotliwość drgań (moc)

To najważniejszy parametr określający skuteczność szczoteczki. Standardowe modele oferują około 60 000-62 000 ruchów na minutę, podczas gdy najnowocześniejsze mogą wykonywać nawet 96 000 ruchów na minutę. Jeśli pijesz dużo kawy, herbaty lub masz tendencję do szybkiego odkładania się kamienia na zębach, wybierz model o wyższej częstotliwości. Osoby z wrażliwymi zębami powinny rozważyć szczoteczki oferujące niższe prędkości jako opcję codziennego użytku.

Programy pracy

Dobra szczoteczka soniczna powinna oferować różne tryby dostosowane do konkretnych potrzeb. Poniżej przedstawione są te najczęściej występujące w szczoteczkach sonicznych:

• Tryb codzienny – standardowe czyszczenie na co dzień
• Tryb delikatny – dla osób z wrażliwymi zębami i dziąsłami
• Tryb wybielający – intensywniejsze usuwanie przebarwień
• Tryb masujący – stymulacja dziąseł i poprawa ukrwienia
• Tryb głębokiego czyszczenia – dokładne usuwanie płytki nazębnej

Niektóre marki, jak Oclean, Philips Sonicare, oferują dodatkowo regulację intensywności, co pozwala na bardzo precyzyjne dostosowanie siły szczotkowania. Warto pamiętać, że przy wyborze konkretnego modelu kluczowe jest, by zastanowić się, z których programów faktycznie będziesz korzystać. Jeśli masz wrażliwe dziąsła, tryb delikatny może być niezbędny. Jeśli walczysz z przebarwieniami – wybielający.

Czas pracy baterii

Standardowy czas pracy to 2-3 tygodnie przy użytkowaniu dwa razy dziennie po 2 minuty. Modele premium mogą działać nawet do 10 miesięcy na jednym ładowaniu i dłużej. Dłuższy czas pracy sprawdzi się szczególnie u osób podróżujących lub gdy z jednej szczoteczki korzysta kilka osób.

Wymienne końcówki i ich rodzaje

Różnorodność końcówek to ogromna zaleta szczoteczek sonicznych. Oto najważniejsze typy:

• Standardowe końcówki – do codziennego użytku, uniwersalne dla większości użytkowników.
• Końcówki do wrażliwych dziąseł – wyposażone w delikatniejsze włókna, idealne dla osób z problemami dziąseł.
• Końcówki ortodontyczne – specjalnie zaprojektowane dla osób noszących aparaty stałe, lepiej dopasowują się do zamków i łuków.
• Końcówki wybielające – gęsto rozmieszczone pęczki włókien skuteczniej usuwają przebarwienia.

Marki takie jak SEYSSO oferują nawet specjalne końcówki do pielęgnacji skóry twarzy, co czyni szczoteczkę urządzeniem wielofunkcyjnym.

Budżet a jakość – czy droższa zawsze znaczy lepsza?

Szczoteczki soniczne znajdziesz w różnych przedziałach cenowych – od prostych modeli za około 100 zł, po zaawansowane urządzenia premium kosztujące nawet 800–1000 zł.

• Modele podstawowe i ze średniej półki cenowej (100-450 zł) – to najczęściej szczoteczki oferujące podobny zestaw funkcji: wysoką częstotliwość drgań, od 1 do 5 trybów pracy, baterię działającą od 2 do 6 tygodni, timer i w niektórych przypadkach dodatkowe udogodnienia jak czujnik nacisku. Różnice sprowadzają się głównie do jakości wykonania, wygody obsługi czy dodatkowych końcówek. To dobry wybór dla większości osób, które chcą skutecznie zadbać o higienę jamy ustnej bez przepłacania.
• Modele premium (450–1000 zł) – to już inteligentne centra higieny jamy ustnej. Oferują najwyższą częstotliwość drgań, szeroki wybór trybów, a także zaawansowane technologie: łączność z aplikacją, analizę techniki szczotkowania w czasie rzeczywistym, ekrany LCD (np. Oclean), czy sztuczną inteligencję monitorującą każdy ruch. To wybór dla osób, które chcą maksymalnej personalizacji i nowoczesnych funkcji wspierających codzienną pielęgnację.

Czy warto inwestować w droższy model? Nie zawsze. Jeśli Twoje potrzeby są podstawowe i nie potrzebujesz zaawansowanych funkcji, dobrej jakości model ze średniej półki cenowej w zupełności wystarczy. Kluczowe jest dopasowanie funkcjonalności do rzeczywistych potrzeb, a nie kupowanie najdroższego dostępnego modelu.

Pamiętaj także o kosztach eksploatacji – wymiennych końcówkach, które należy wymieniać co 3 miesiące. Sprawdź dostępność i cenę końcówek dla wybranego modelu przed zakupem.

Nawet najlepsza szczoteczka soniczna nie przyniesie oczekiwanych rezultatów bez opanowania prawidłowej techniki użytkowania. Na szczęście mycie zębów szczoteczką soniczną jest znacznie prostsze niż może się wydawać – wystarczy poznać kilka podstawowych zasad.

Krótkie wskazówki dotyczące techniki mycia

• Prawidłowe ustawienie szczoteczki – nałóż niewielką ilość pasty na końcówkę i umieść szczoteczkę w ustach przed jej włączeniem – unikniesz rozbryzgiwania pasty. Ustaw główkę pod kątem około 45 stopni do powierzchni zębów, kierując włókna w stronę linii dziąseł. To kluczowe dla skutecznego usuwania płytki nazębnej z najbardziej problematycznych miejsc.
• Technika szczotkowania – po włączeniu szczoteczki nie wykonuj energicznych ruchów szorujących – to najczęstszy błąd początkujących użytkowników. Szczoteczka soniczna sama wykonuje tysiące ruchów na minutę, więc Twoim zadaniem jest jedynie delikatne prowadzenie jej wzdłuż łuku zębowego. Wykonuj powolne, łagodne ruchy, pozwalając drganiom i mikrobąbelkom dotrzeć do każdego zakamarka.
• Podział na strefy – podziel jamę ustną na cztery ćwiartki: górną prawą, górną lewą, dolną prawą i dolną lewą. Większość szczoteczek sonicznych ma wbudowany timer z 30-sekundowymi interwałami – każdy sygnał oznacza przejście do kolejnej ćwiartki. W ramach każdej sekcji pamiętaj o wyczyszczeniu trzech powierzchni zębów: zewnętrznej, wewnętrznej i żującej.
• Siła nacisku – nie dociskaj szczoteczki zbyt mocno – to może prowadzić do podrażnienia dziąseł i uszkodzenia szkliwa. Nowoczesne modele mają czujnik nacisku, który ostrzeże Cię przed zbyt intensywnym przyciskiem.

Częstotliwość i czas mycia (minimum 2 minuty)

Dlaczego 2 minuty to minimum? Stomatolodzy jednoznacznie wskazują, że skuteczne usunięcie płytki nazębnej wymaga minimum 2 minut szczotkowania – rano po śniadaniu i wieczorem przed snem. Krótsze mycie, nawet najlepszą szczoteczką soniczną, nie pozwoli na dotarcie do wszystkich powierzchni zębów i usunięcie płytki nazębnej. Wbudowany timer pomaga w równym rozłożeniu tego czasu i jest najlepszym sposobem, by upewnić się, że żadna część jamy ustnej nie została pominięta.

Pasta do zębów

Wybierz pastę dostosowaną do swoich potrzeb. Jeśli masz wrażliwe zęby, postaw na pastę z fluorem, składnikami remineralizującymi i łagodzącymi objawy nadwrażliwości. Do usuwania przebarwień sprawdzą się pasty wybielające, ale stosuj je maksymalnie 2–3 razy w tygodniu, żeby nie uszkodzić szkliwa lub wybieraj te z niskim współczynnikiem ścieralności. Unikaj past o wysokiej zawartości substancji ściernych (RDA powyżej 100) – w połączeniu z drganiami szczoteczki mogą nadmiernie ścierać szkliwo. Chcesz dowiedzieć się więcej o pastach do szczoteczek sonicznych? Sprawdź nasz artykuł: Pasta do szczoteczki sonicznej - jaką wybrać?

Szczoteczka międzyzębowa lub nić dentystyczna

Choć szczoteczka soniczna dociera do przestrzeni międzyzębowych lepiej niż tradycyjna szczoteczka, nie czyści ich całkowicie. Dlatego konieczne jest używanie nici dentystycznej lub szczoteczki międzyzębowej. Stosuj je raz dziennie, najlepiej wieczorem przed szczotkowaniem – mikrobąbelki wytworzone przez szczoteczkę lepiej dotrą do miejsc oczyszczonych wcześniej nicią lub szczoteczką międzyzębową.

Irygator do zębów

Połączenie szczoteczki sonicznej z irygatorem to duet, który naprawdę robi różnicę. Irygator do zębów usuwa resztki jedzenia z trudno dostępnych miejsc i masuje dziąsła strumieniem wody, wspomagając ich zdrowie. Używaj go po szczotkowaniu, napełniając letnią wodą lub specjalnym płynem do płukania. Więcej o roli irygatorów w higienie dziąseł przeczytasz w artykule: Irygator do zębów a zapalenie dziąseł – jak chronić zdrowie jamy ustnej na co dzień?

Płyny do płukania jamy ustnej

Choć szczoteczka soniczna znacząco wydłuża uczucie świeżości, płyn do płukania może być cennym uzupełnieniem rutyny higienicznej. Wybieraj płyny bez alkoholu, które nie wysuszą błony śluzowej. Płucz przez 30 sekund po zakończeniu całej procedury czyszczenia.

Na koniec przedstawiamy rekomendowaną kolejność wykonywania poszczególnych elementów codziennej higieny jamy ustnej: nić dentystyczna lub szczoteczka międzyzębowa → szczoteczka soniczna → irygator → płyn do płukania. Taka sekwencja pomaga maksymalnie wykorzystać działanie każdego z narzędzi i zapewnia kompleksową ochronę zębów oraz dziąseł.

Źródła:

1. Yaacob M, Worthington HV, Deacon SA, et al. Powered versus manual toothbrushing for oral health. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014, Issue 6.

2. Pitchika V, Pink C, Völzke H, et al. Long-term use of powered toothbrushes and periodontal health: Results of a population-based study. J Clin Periodontol. 2019;46(7):713-722.

3. Sharma R, Trehan M, Sharma S, Jharwal V, Rathore N. Comparison of Effectiveness of Manual Orthodontic, Powered and Sonic Toothbrushes on Oral Hygiene of Fixed Orthodontic Patients. Int J Clin Pediatr Dent 2015; 8: 181-9.